Του Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου
Ανήκω σε όσους «συνελήφθησαν» μέσα στη δικτατορία και κατόπιν εξαργύρωσαν όλα τα οφέλη από αυτή τη «σύλληψη». Για να το πω απλούστερα, γεννήθηκα το 1972 και βίωσα με μακάρια ευχαρίστηση όλα τα ωραία της μεταπολίτευσης: τη μακρύτερη περίοδο του ελληνικού κράτους με τέτοιο βαθμό πολιτικής σταθερότητας, τέσσερις δεκαετίες χωρίς πολιτειακές μεταβολές, μια αδιατάρακτη ειρήνη και μια οικονομική ανάπτυξη και ευημερία που ούτε στα τρελά της όνειρα δεν είχε φανταστεί τούτη η κοινωνία των τέως αγροτών και των τρυφερών τους βλασταριών. Για ένα πιτσιρίκι σαν του λόγου μου -καθαρά βιωματικά μιλώντας- η δεκαετία του ’80 ήταν ένας παράδεισος.
Το «εκδημοκρατισμένο» σχολείο της πασοκικής κουλτούρας είχε ελάχιστες απαιτήσεις από τους μαθητές του: τους αξιολογούσε με ισοπεδωτικούς όρους, κατήργησε, δε, ό,τι μπορούσε να παραπέμπει σε μηχανισμούς πειθαρχίας (ποδιά, διαγωγή κλπ.). Ολα αυτά φάνταζαν περίπου τέλεια στο ακραία φιλελεύθερο σπίτι μου. Είχα πλέον και την κρατική νομιμοποίηση να κάνω ό,τι ήθελα. Μου επιτρεπόταν να διαβάζω το λιγότερο δυνατό, και όλο τον υπόλοιπο χρόνο μου να τον περνώ παίζοντας μέχρι αργά εκτός σπιτιού, «λιώνοντας» στο ATARI (δεν υπήρχαν φευ ακόμη οι θεωρίες για τις εξαρτήσεις από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια) και κάνοντας κάθε καλοκαίρι τρεις μήνες διακοπές σε κάποιο θέρετρο γεμάτο με άλλα μικρά ρεμάλια σαν κι εμένα. Μόνο από μια (ευτυχή) συγκυρία μυήθηκα στις χαρές του διαβάσματος, χάρη στη μεγάλη βιβλιοθήκη του πατέρα μου και στην εγγενή εσωστρέφειά μου – κατά τα άλλα δεν θυμάμαι να άνοιγα βιβλίο για το σχολείο.
Σημασία έχει ότι αυτός ο ηδονισμός με έφερε πολύ κοντά σε μια α-πολίτικη ενατένιση του κόσμου. Κάποιοι, σχεδόν αόρατοι, είχαν επιφορτιστεί με το καθήκον της διακυβέρνησης, προκειμένου όλοι εμείς οι υπόλοιποι να κάνουμε τις ζωές μας – αυτό καταλάβαινα ασυνείδητα. Οι φιγούρες αυτών των πολιτικών μού ήταν βέβαια γνωστές, μιλούσαν στραμπουληγμένα ελληνικά και είχαν ένα γελοίο ύφος χιλίων καρδιναλίων. Ορισμένοι μάθαινα ότι ήταν και διεφθαρμένοι.
Εξαιτίας αυτής της αλαζονείας και της υποκρισίας, μαζί με μια ενστικτώδη απόρριψη της κολακείας των κατώτερων ενστίκτων (είπαμε, ήμουν ηδονιστής αλλά όχι αήθης), ήταν που «πολιτικοποιήθηκα» απότομα. Ηταν η πρώτη, πολλά υποσχόμενη περίοδος Σημίτη, κι εγώ 24 χρονών. Ας σημειωθεί εδώ ότι είχε προηγηθεί μια άλλη επώδυνη εμπειρική διαπίστωση από την πλευρά μου: στα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα στρατεύονταν κι έκαναν καριέρα κατά κανόνα οι λιγότερο ενδιαφέροντες (για να το πω κομψά) και οι πιο ιδιοτελείς της γενιάς μου. Μερικοί ήταν και φίλοι μου.
Συνειδητοποιούσα ταυτόχρονα ότι δεν ήταν περισσότερο πολιτικοποιημένοι από εμένα τον «απολιτίκ» και όσους απείχαν από τέτοιες παραδοσιακές στρατεύσεις. Ο σνομπισμός μου αποκτούσε έτσι σοβαρό λόγο ύπαρξης. Γινόταν μια πολιτική στάση που πατούσε σε δύο προϋποθέσεις: τη χειραφέτησή μου από τον κυρίαρχο τρόπο σκέψης, και την έγνοια για την τεκμηρίωση των απόψεών μου. Κοντολογίς, όφειλα να μην αναπαράγω την περιρρέουσα μπουρδολογία και να μελετώ πολύ. Προφήτης δεινών δεν το έπαιζα, αλλά ήδη από το 2007 κάτι σάπιο υπήρχε στο βασίλειο της Δανιμαρκίας, αυτό τουλάχιστον το καταλάβαινα καλά. Αλλά και πάλι εφησύχαζα κι επαμφοτέριζα. Χρειαζόταν κάτι δυνατό για να οριστικοποιήσω την αμφιβήτησή μου ως προς εκείνο που με έκανε αυτό που ήμουν.
Για τη γενιά μου που μεγάλωσε με τα διονυσιακά γλέντια του γιουρομπάσκετ και αργότερα με το «θαύμα» της ομάδας του Ρεχάγκελ, η πρώτη μεγάλη σκληρή συλλογική εμπειρία ήταν αυτή της χρεοκοπίας του 2010 και -λίγο μετά- των εκλογών του 2012. Σε αυτό το διάστημα ακόμα και οι τελευταίες ψευδαισθήσεις κατέρρευσαν με πάταγο. Ολο αυτό που συνέβαινε, ο ακήρυχτος χαμηλός εμφύλιος, η προ-πολιτική βαρβαρότητα των νοσταλγών του Χίτλερ, η απαξίωση της χώρας στα μάτια των ξένων, η μικρότητα του πολιτικού συστήματος, οι μούντζες στη βουλή στοίχειωναν -χωρίς καμία υπερβολή- τον ύπνο μου.
Τι είχε συμβεί στα αλήθεια; Αν η κατάρρευση δεν ήταν τελικά ένα απλό δημοσιονομικό πρόβλημα ή μια ακόμη “κρίση” του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, τα απόνερα του οποίου είχαν φθάσει να μας πνίξουν, αλλά υπήρξε επίσης το ξεγύμνωμα του πολιτικού και του πολιτισμικού μας ήθους και των θεσμικών τους αποτυπώσεων, τότε το ψάρι βρομούσε ολόκληρο, όχι μόνο στο κεφάλι. Αναμφισβήτητα, λοιπόν, το πρίσμα μου δεν μπορούσε να είναι άλλο από αυτό της χρεοκοπίας. Από εκείνο το παρατηρητήριο έπρεπε να ξαναδώ την ιστορία της μεταπολίτευσης, αναγκαστικά από πίσω προς τα εμπρός.
Η αυτοβιογραφική αυτή αφήγηση θα μπορούσε άνετα να τείνει προς μια συγκαλυμμένη αυτοαναφορικότητα αν δεν ήμουν πεπεισμένος ότι ο τρόπος αυτός θέασης δεν αφορά μόνο τον γράφοντα αλλά πολλούς από όσους βιώνουν τον ίδιο διχασμό: τη μεγάλη απόσταση ανάμεσα στη γλυκιά ευζωία της μεταπολίτευσης και στην παράλληλη κατάρρευση ενός ολόκληρου οικοδομήματος που είχε φθάσει να διατηρεί λίγες νησίδες υγείας. Σήμερα ξέρω ότι ο διχασμός αυτός μου επιτρέπει παραδόξως να βλέπω το πρόβλημα πιο ισορροπημένα.
Πρώτη δημοσίευση στις 28/7/2014 στο Metropolis Press
(Φωτογραφία: Σπύρος Στάβερης)
Ο Δημήτρης Σωτηρόπουλος είναι επιμελητής του περιπτέρου «Aπο την αλλαγή στην κάθαρση». Aν έχετε κάτι σχετικό από τη δεκαετία του Ογδόντα, συμπληρώστε τη φόρμα εδώ και γίνετε μέλη της κοινότητας της έκθεσης GR80s. Η Ελλάδα του Ογδόντα στην Τεχνόπολη.
