Του Νικόλα Ζήσιμου

 

 "Κοντολογίς", έγραφε ο Ντίκενς στην περίφημη αρχή της Ιστορίας των Δύο Πόλεων, "η εποχή διέφερε τόσο από την δική μας που οι πιο θορυβώδεις αυθεντίες της επιμένουν να γίνει δεκτή, ως καλή ή κακή, μόνο στον υπερθετικό βαθμό". 

Τα λόγια  του Ντίκενς αναφερόνταν στην αμφιθυμία της εποχής του, της εποχής της αυτοκρατορικής και βιομηχανικής Μεγάλης Βρετανίας, απέναντι σε έναν κόσμο που σηματοδοτήθηκε από τις ωδίνες της Γαλλικής Επανάστασης• όμως πιστεύω πως θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουμε την αμφιθυμία της εποχής μας απέναντι στην ελληνική δεκαετία του '80. Για άλλους υπήρξε η εποχή της εμπέδωσης της δημοκρατίας, του περιορισμού των ανισοτήτων, και για άλλους η εποχή των τεράτων, του λαϊκισμού και του εκμαυλισμού των πολιτών από την "πασοκαρία".  Πολλοί από τους πολιτικούς της εποχής εκείνης αντιμετωπίζονται σήμερα με παρόμοια αμφιθυμία και έντονα αντικρουόμενες διαθέσεις: Άνθρωποι που πρωταγωνίστησαν στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής, όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου ή ο Κωσταντίνος Καραμανλής για κάποιους υπήρξαν σχεδόν θεοί• για άλλους, περίπου δαίμονες.

 

Περιέργως, στο δικό μου μυαλό οι πολιτικοί της εποχής εντυπώθηκαν λιγότερο ως γκροτέσκες ασπρόμαυρες larger than life καρικατούρες και περισσότερο ως οικείες ανθρώπινες μορφές με γήινα χρώματα. Ίσως και όχι τόσο περιέργως. Τώρα που το σκέφτομαι, μάλλον δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά: Γνωρίσα τους πολιτικούς της εποχής μέσα από ένα βλέμμα παιδικό, το οποίο πρόσεχε και εντύπωνε με ακρίβεια το μουστάκι, την φαλάκρα, τον τόνο της φωνής και τις ιδιοτροπίες του λόγου και προσπερνούσε ως άνευ σημασίας τις ιδεολογικές ταυτίσεις και τις πολιτικές εντάξεις, πράγματα πολύ πέρα από το ορατό φάσμα ενός παιδιού, έννοιες που κατά κανόνα οι άνθρωποι αρχίζουν να ψηλαφούν πολύ αργότερα στη ζωή τους για να νοηματοδοτήσουν εκ νέου τις παραστάσεις τους. Εντούτοις, η πρώτη εντύπωση μετράει όσο κι αν αυτή φθίνει ή και να αναθεωρηθεί στο πέρασμα το χρόνου. Αυτές οι πρώτες παιδικές εντυπώσεις έμειναν λοιπόν: θυμάμαι ακόμη τους πανηγυρισμούς για τη νίκη του ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο του '81 που είχα δει λίγα χρόνια μετά σε ένα δελτίο ειδήσεων που είχε καταγράψει σε βιντεοκασέτα ο πατέρας μου. Το πλήθος των ανθρώπων που πανηγύριζαν, η επιβλητική αύρα του Ανδρέα, η αντίστιξη των φράσεών του με τα συνθήματα των συγκεντρωμένων• η πρώτη μου απτή εικόνα από το μεγάλο κόσμο, η πρώτη ανάμνηση έξω από τα όρια του ιδιωτικού μικρόκοσμου. Εντυπωσιακό ως σκηνικό δρώμενο. Θυμάμαι τον Κύρκο, που συμπαθούσα ακόμη κι αν δεν καταλάβαινα γρι απ' ό,τι έλεγε. Ίσως απλά γιατί έμοιαζε με άνθρωπο που κατασκεύαζε ξύλινα παιχνίδια ή γράφει παιδικά βιβλία. Συμπαθούσα φυσικά πολύ τους ανθρώπους που έφτιαχναν παιδικά παιχνίδια ή έγραφαν παιδικά βιβλία, ακόμη κι αν δεν είχα γνωρίσει ως τότε κανέναν. Θυμάμαι τον Μητσοτάκη να μιλάει στο βήμα της Βουλής, σηκώνοντας τους ώμους και να λέει "εκάματε" κάτι που πάντα μου φαινόταν πάντα λίγο χαριτωμένο, χωρίς να μπορώ να εξηγήσω γιατί είναι χαριτωμένο να μιλάς ή να κινείσαι κάπως παράξενα, λίγο διαφορετικά από τους άλλους. 

 

Αυτές οι αναμνήσεις, στις οποίες παρέμειναν αποθηκευμένες εντυπώσεις οι οποίες αποτυπώθηκαν χωρίς πολιτικά φίλτρα, ανασύρθηκαν από σκονισμένες γωνιές της μνήμης καθώς έκανα αυτά τα πορτρέτα. Ήταν κάπως σα να ξέθαβα παλιές φωτογραφίες από κάποιο ταλαιπωρημένο χάρτινο κουτί που κατέβασα από το πατάρι ένα ήσυχο πρωί Κυριακής. Βέβαια οι εντυπώσεις αυτές διαμεσολαβούνται τώρα, τριάντα χρόνια μετά, από ένα βλέμμα που δεν είναι πια καθόλου παιδικό (ή σχεδόν καθόλου). Οι εικόνες αυτές έχουν σήμερα ένα νέο φορτίο. Τα πρόσωπα απέκτησαν στο πέρασμα του χρόνου πολιτικό προφίλ και ιδεολογική φυσιογνωμία, ταυτίσεις με συγκεκριμένες πτυχές, άλλοτε σκοτεινές κι άλλοτε φωτεινές, του συλλογικού μας βίου. Αλλά αυτό το φορτίο συνυπάρχει με το συναισθηματικό φορτίο της παιδικής ανάμνησης, δεν το ακυρώνει. Όταν κανείς ξανάρχεται αντιμέτωπος με την εικόνα του παππού του αφού μεγαλώνοντας έχει μάθει την ιστορία του, ο θαυμασμός, η απογοήτευση, η υπερηφάνεια ή η ντροπή για τα θρύμματα του βίου του που διασώθηκαν σε αρχεία η στη μνήμη, συνυπάρχουν με την νοσταλγία και την τρυφερότητα της πρωτόλειας παιδικής ανάμνησης. Περίπου όπως στην αμφιθυμία μας για μια παρελθούσα εποχή, την ελληνική δεκατία του '80, στην οποία η τάση εξιδανίκευσης του παρελθόντος συνυπάρχει με την αγκύρωση των προσδοκιών μας στο παρόν. Δεν είναι παράξενο λοιπόν, που όταν ζωγράφιζα τα πρόσωπα που σηματοδότησαν πολιτικά την εποχή εκείνη ένιωθα λιγότερο προσωπογράφος κάποιου πολιτικού και περισσότερο σαν κάποιος που κάνει ένα πορτρέτο του παππού του.

 

Ο Nικόλας Zήσιμος είναι penetration tester και ζωγράφος.